Legionella
De legionellabacterie is een oude bekende. Na meerdere uitbraken van de dodelijke veteranenziekte is de belangstelling voor de bacterie weer toegenomen en krijgen bestrijding en preventie veel aandacht. We ontkomen er niet aan: overal waar water is, is de legionellabacterie en is er kans op besmetting. Niet alleen in hotels, koeltorens, zwembaden en op campings, maar ook in woningen is deze besmetting mogelijk.
De bacterie
De legionellabacterie komt wereldwijd in kleine hoeveelheden van nature voor in waterige milieus, zoals: oppervlaktewater, vochtige grond en leidingwater. Warm zoetwater, langzaam stromend of stilstaand, is een goede leefomgeving. De bacterie kan zichzelf goed beschermen tegen uitdroging, temperatuurswisselingen en reinigingsmiddelen. Zij verbergt zich in het voedzame slijmerige laagje biofilm dat aan de binnenkant van iedere waterleiding zit. De bacterie heeft zuurstof nodig om te overleven en sterft aan uitdroging als het water is verdampt. Legionella is lid van een familie van meer dan veertig soorten bacteriën. Legionella pneumophila is voor de mens gevaarlijk en veroorzaakt de veteranenziekte.
Temperatuur
Eén enkele legionellabacterie kan geen kwaad, maar kan zich onder gunstige omstandigheden snel vermenigvuldigen tot een gevaarlijke, lees besmettelijke, hoeveelheid. Dit gebeurt vooral in langzaam stromend of stilstaand lauw water van 25 tot 40 ˚C. Bij een temperatuur onder 25 ˚C is de groei van de bacterie minimaal en bij temperaturen onder nul zal deze langzaam afsterven, maar nooit helemaal verdwijnen. Bij een temperatuur boven 55 ˚C sterft de legionella en dit gebeurt sneller naarmate de temperatuur hoger is.
Besmetting
Besmetting vindt plaats door het inademen van waterdruppeltjes die zo klein zijn dat ze diep in de longen kunnen doordringen: waterdamp of nevel (aerosol). De incubatietijd, dat wil zeggen het tijdsverloop tussen besmetting en de eerste symptomen, is meestal 2 tot 10 dagen, maar kan oplopen tot bijna drie weken. Jaarlijks lopen naar schatting duizenden mensen een infectie op. Daarvan krijgen een paar honderd de veteranenziekte.
Vooral ouderen, rokers, stevige drinkers en mensen met een verminderde weerstand lopen risico. Toch kunnen ook jonge, gezonde mensen ernstig ziek worden wanneer het een agressieve variant van de bacterie betreft of als de besmettingsdosis hoog is. De legionellabacterie kan niet van mens op mens worden overgedragen. Ook van het drinken van met legionella besmet water krijgt men geen veteranenziekte.
De ziekte
Bij een klein deel van degenen die met de bacterie zijn besmet, ontwikkelt zich de veteranenziekte (in 1976 ontdekt, toen in Philadelphia oud-strijders uit het Amerikaanse Legioen een mysterieuze ziekte opliepen die uiteindelijk velen fataal werd). Naast de verschijnselen van een ernstige longontsteking, raken veel patiënten verward en krijgen last van misselijkheid of diarree. Door ernstige complicaties, zoals ontstekingen rond het hart en de hersenen, abcessen in de buikorganen met lever- en nierfalen, kan het ziektebeeld steeds weer anders verlopen. De veteranenziekte is in 5 tot 25% van de gevallen dodelijk.
Diagnose
De ziekte kan alleen door laboratoriumtests van bloed of urine worden aangetoond.
Behandeling
De veteranenziekte kan goed worden behandeld, maar het is een ernstige aandoening met een groot overlijdensrisico. Hoe sneller de diagnose wordt gesteld, hoe sneller antibiotica kan worden toegediend en des te lager is de sterftekans.
Preventie
De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) is als toezichthouder verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving van de regelgeving op het gebied van legionella-beheer. De daadwerkelijke controle is wettelijk neergelegd bij de afdelingen Inspectie van de waterleidingbedrijven. Deze controleren of de door bedrijven en instellingen gehanteerde beheersplannen en de daarin beschreven maatregelen voldoen aan de stand der wet en of het beheer ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd.
De juridische eigenaar is verantwoordelijk voor:
- Het uitvoeren van de risicoanalyse, (indien noodzakelijk) het opstellen van het beheersplan en het correct uitvoeren van de beheersmaatregelen;
- Het bijhouden van een actueel logboek, waarin alle uitgevoerde beheersmaatregelen en controles direct worden genoteerd.
Risicoanalyse
Rondom Wonen heeft een aantal jaren geleden in het kader van legionellabeheer een risicoanalyse uit laten voeren in diverse complexen in Pijnacker en Delfgauw. Bij de risicoanalyse stelt men vast op welke plaatsen in het koud- en warmwatersysteem risico’s bestaan op de vermeerdering van legionellabacteriën. Deze analyse leidt tot een duidelijk overzicht van de eventuele aanpassingen aan het systeem. Alsmede een overzicht van het aantal meetpunten voor de controle op legionella. Voor het nemen van watermonsters heeft Rondom Wonen een contract afgesloten met Hydroscope uit Breda voor de complexen
- C31 Acaciahof 1-47
- C32 Keurmeesterstraat 21-95
- C38 Alexanderlaan 1-32
- C56 Casperlocatie Emmastraat
- C70 Raaigras 1-60
Beheersplan
Het beheersplan beschrijft de periodieke maatregelen die nodig zijn om het risico van legionellabesmetting te beperken. Het omvat onder andere periodieke beheersmaatregelen ter preventie en logboeken waarin regelmatig spoelmaatregelen en temperaturen genoteerd moeten worden. Het periodiek nemen van watermonsters maakt deel uit van het beheersplan.
Waterleidingwet en Waterleidingbesluit
De Nederlandse Waterleidingwet stelt strenge eisen aan de kwaliteit van drinkwater, maar is alleen van toepassing op leidingwaterinstallaties op het land en op mijnbouwinstallaties. Controles worden uitgevoerd door de waterleidingbedrijven en toezicht door de ILT.
Meldingsplicht
Een met legionella besmet watermonster dient te worden gemeld aan de ILT. Nederlandse artsen en laboratoria zijn verplicht een patiënt met veteranenziekte te melden bij de GGD, waarna deze in actie komt om de bron van de besmetting op te sporen.